موزه جلال‌الدین گرمه، قلعه‌ای بر بلندای تاریخ
تاریخ انتشار: ۹ فروردین ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۴۶۶۷۶۱۱
قلعه جلال‌الدین گرمه با مصالح سنگ و ساروج به‌صورت یک شش‌ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره‌ای تپه‌ای بلند احداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهر‌ها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دوچندان می‌کرد.
نظریات مختلفی در خصوص اینکه این قلعه متعلق به کدام جلال الدین تاریخ می باشد، وجود دارد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
نظریه ای که در حال حاضر مطمئن تر و محتمل تر از بقیه به نظر می رسد این است که قلعه جلال الدین یک قلعه نظامی است که مربوط به قرن هفتم هجری قمری می باشد و آن را به سلطان جلال الدین خوارزمشاه نسبت می دهند.
بر این اساس به نظر می رسد که این قلعه به دستور سلطان جلال الدین و در هنگام حمله مغول به ایران و در جریان جنگ و گریزهای سلطان جلال الدین و در زمانی که وی پس از مرگ پدرش در جزیره آبسکون (آشوراده کنونی) از جانب مازندران به سمت شرق ایران حرکت کرد تا خود را برای مقابله با سپاهیان مغول آماده سازد، ساخته شده باشد.
جلال الدین در جنگ با مغولان به غزنه رفت و بعد از چند پیروزی، در نبرد با چنگیز‌خان در سواحل رود سند مغلوب شد و تا پنجاب و سند هندوستان فرار کرد و امپراتوری کم دوامی در آنجا بنا نهاد اما فرار وی منجر به اولین حمله مغول به هند شد.
جلال الدین پس از دو سال توقف در هند به امید تجدید بنای امپراتوری به ایران بازگشت و بعد از یک دهه پرتلاطم حمله به عراق و قفقاز در سال ۶۲۸ قمری در حال فرار از دست مغولان در کردستان کشته شد.
در پایین و ضلع جنوب غربی قلعه چشمه آب شیرینی وجود دارد که آن نیز موسوم به جلال الدین می باشد و آب آن به طرف جنوب شرق و به طرف جاجرم جریان دارد.
چاهی به قطر حدود ۳ متر در گوشه غربی حیاط قلعه حفر شده است که شاید دسترسی قلعه نشینان به منبع آب دایمی را فراهم می کرده است.
با توجه به بستر صخره ای قلعه، بی تردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است. این چاه حالا تقریباً بیست ذرع عمق دارد و پیداست که پر شده است.
آنچه معلوم می شود چون چشمه بزرگی است دامنه تپه ای که قلعه بالای آن ساخته شده منفجر است، این چاه پایابی بوده که آب از آن با مشک بالا می آورده‌اند. در دهنه چاه صناعت و بنایی نشده همان حفره است و در اطراف چاه آثار کلنگ دیده نمی شود؛ مثل این که این دهنه طبیعی است.
قلعه‌ای به وسعت تاریخ
در سال ۱۳۸۶ مرمت بنای این قلعه آغار شد. پس از چهار سال در سال ۱۳۹۰ خورشیدی موزه مردم‌شناسی قلعه جلال‌الدین در گرمه بازگشایی شد.
شهر‌ها و آبادی‌های شمال خراسان در تمام دوره‌های تاریخی، پیوسته مورد تهاجم اقوام بیابان‌گرد و چادرنشین آسیای مرکزی و شمالی بوده‌اند.
از همین رو ساخت قلعه‌ها، دژ‌ها و بازوبندی شهر‌ها اهمیت می‌یافته است. شهر‌های جاجرم و گرمه نیز با موقعیت ویژه راهبردی خود بر سر راه‌های مواصلاتی و تجاری از این قاعده مستثنی نبوده و قلعه جلال‌الدین در مجاورت آن باتوجه‌به گنجایش محدودش بدون تردید نقش یک مقر دیده‌بانی و دژ نظامی را ایفا می کرده است.
باتوجه‌به ویژگی‌های معماری و بررسی‌های باستان‌شناختی انجام شده تاکنون، کارشناسان قدمت این اثر تاریخی را در حدود سده‌های ۶ و ۷ هجری قمری مقارن با حکومت خوارزمشاهی و هجوم مغولان به ایران دانسته‌اند.
قلعه جلال‌الدین ازنظر ابعاد معماری در نوع خود کم‌نظیر است و باروی آن در تراز پایین و تا ارتفاع ۵ متری نزدیک به ۳ متر ضخامت دارد. روی‌هم‌رفته بلندای بارو در ضلع شرقی حدود ۱۵ است.
این قلعه به‌صورت یک شش‌ضلعی تقریباً منتظم روی سطح ناهموار و صخره‌ای تپه‌ای احداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهر‌ها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دوچندان می‌کرد.
فضا‌های درون برج‌های استوانه‌ای بدون هیچ روزنه به بیرون فقط از طریق یک ورودی با حیاط قلعه مرتبط می‌شوند. کشیدگی و بلندای این ورودی‌ها شکل معماری ویژه‌ای را ایجاد کرده است.
در تراز فوقانی برج‌ها، به جز برج ورودی که قسمت بالایی آن تخریب شده، اتاق‌هایی با طرح چلیپا وجود دارد که هرکدام سه روزن تیرکش به سمت بیرون قلعه دارند. کف فضا‌ها در این تراز با ملاط سفیدرنگ و ضخیمی‌اندود شده است.
در کف برج‌ها و راهرو‌های تراز فوقانی باروی قلعه خمره‌هایی به بلندی حدود ۱ متر و قطر داخلی ۶۵ سانتی‌متر در کف برج‌ها و راهرو‌ها تراز فوقانی کار گذاشته شده که در مواقع نیاز آب یا آذوقه موردنیاز را تأمین می‌کرده است.
هر یک از این خمره‌ها نزدیک به ۱۵۰ لیتر حجم دارند و با درنظرگرفتن مجموع ۱۲۸ خمره موجود در فضا‌های مختلف برآورد می‌شود در این ظروف حدود ۱۹۰۰۰ لیتر یا ۲۰ تن مایع یا غله ذخیره می‌شده است. باتوجه‌به رسوب گرفتگی بدنه‌ی خمره‌ها احتمال نگهداری مایعات در این خمره‌ها بیشتر است.
به‌علاوه چاهی به قطر حدود ۳ متر در گوشه‌ی غربی حیاط قلعه حفر شده است که امروزه تا حد زیادی با نخاله و خاشاک پر شده و عمق اولیه آن قابل تشخیص نیست، ولی به استناد متون تاریخی عمق زیاد داشته و شاید دسترسی ساکنان قلعه به منبع آب دایمی را فراهم می‌کرده است. باتوجه‌به بستر صخره‌ای قلعه، بی‌تردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است.
معرفی جلال‌الدین‌های شهیر تاریخ ایران
بنای قلعه جلال‌الدین پس از اقدامات مرمتی و احیا توسط اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی در خرداد سال ۱۳۹۰ با عنوان موزه شخصیت‌های جلال‌الدین تاریخ ایران افتتاح شد.
باتوجه‌به اینکه با قطعیت نمی‌توان نام قلعه را به هیچ‌کدام از شخصیت‌های معروف جلال‌الدین منسوب کرد در ضلع شرقی قلعه موزه در طبقه اول به معرفی شخصیت‌های معروف قلعه جلال‌الدین پرداخته شده که در آن نام آثار و احوال این شخصیت‌ها به‌صورت جداگانه معرفی شده است.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این موزه - قلعه که آنها ازنظر محتوایی از نمونه‌های مشابه خود متمایز ساخته شیوه پرده‌خوانی و نقالی در آن است که نوعی نمایشِ مذهبی و ملی ایرانی است.
در این نمایش، داستان تصویری نقش شده بر پرده‌های درون هر برج به شیوه نقالی روایت می‌شود که طی آن وقایع تاریخی دوران مغول و معایب اولیای دین با کلام آهنگین بازگو می‌شود.
برج‌های موجود در موزه به این نوع روایتگری اختصاص‌داده‌شده است از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این موزه استفاده از سیستم دیجیتال برای پخش این نوع روایتگری در هرکدام از برج‌ها به‌صورت جداگانه است.
در این نمایش کسی با عنوان «پرده‌خوان» از روی تصویرهایِ منقوش بر پرده، وقایع تاریخی، مصائب اولیای دین – به‌ویژه اولیای مذهب شیعه – را با کلام آهنگین روایت می‌کند.
سایر قسمت‌های نمایشی موزه در مسیر‌های بازدید قرار گرفته که این امکان را به بازدیدکننده می‌دهد که ضمن حرکت در مسیر و مرتفع‌ترین قسمت‌های قلعه، با ویژگی‌های معماری، مصالح به‌کاررفته، خمره‌های تاریخی بجا مانده از دوران اولیه موجود در میان راهرو‌ها و برج‌ها در طبقه فوقانی از نزدیک آشنا شود.
این بنا به دلیل ویژگی‌های شاخص فرهنگی و تاریخی در سال ۱۳۵۶ به شماره ۱۵۷۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
نویسنده گزارش الهه دهستانی
باشگاه خبرنگاران جوان خراسان شمالی بجنوردمنبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: میراث فرهنگی میراث فرهنگی و گردشگری
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۶۶۷۶۱۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
اینجا آثار تاریخی را با زباله تزئین می‌کنند!
بوی تعفنی که از زنجانرود و به ویژه اطراف پل میربهاالدین متصاعد می‌شود، نه تنها هر بازدید کننده و گردشگر بلکه کسانی که در اطراف این بنا به کار روزمره مشغولند را نیز فراری می‌دهد، این را علی راننده‌ای که در اول جاده بیجار برای روستا‌های اطراف این مسیر مسافرکشی می‌کند، می‌گوید و ادامه می‌دهد: دلمان می‌گیرد برای اینکه بنای به این زیبایی رها شده تا از بین برود!
سه پل (میربهاءالدین و سید محمد و سردار) در ورودی شهر زنجان قرار گرفته است، پل‌هایی که روزگاری معبر اصلی عبور و مرور مردم و وسایط نقلیه بودند، اما این روز‌ها به ساخت مسیر‌های جایگزین برای عبور و مرور و حفظ این آثا، این پل‌ها و محوطه آنها بازنشسته شده‌اند و مکانی برای تفریح بازدید و مردم تبدیل شده‌اند، اما این روز‌ها اطراف این پل‌ها به زباله‌دانی تبدیل شده است!
وضعیت نابسامان پل‌های زنجان پای دادستان را هم به ماجرا کشاند وقتی دید هیچ کس عین خیالش هم نیست که این آثار تاریخی کم کم زیر زباله‌ها در حال دفن شدن هستند، بهروز عباسی، در بازیدی که از این پل‌ها داشت ضرب‌الاجل تعیین کرد تا وضعیت این بنا‌های تاریخی که بخشی از هویت این شهر هستند، به سرعت ساماندهی و پاکسازی شود.
دادستان فروردین‌ماه در چند نوبت از پل‌های تاریخی زنجان (میربهاءالدین و سید محمد و سردار) البته مسؤولان بازدید و از متولیان این اثر تاریخی خواست به فوریت برای ساماندهی این پل‌ها اقدام کنند.
پس از آن به دستور استاندار، که در بازدید ۲۹ فروردین از این بنای تاریخی حضور داشت، لایروبی زنجانرود و ساماندهی وضعیت پل میربهاءالدین و دو پل تاریخی دیگر آغاز شد، اقدامی که امیدواریم پس از فروکش حساسیت دادستان و رسانه‌ها به فراموشی سپرده نشود.
شهریور سال ۱۳۹۰ بود که مدیر دفتر فنی اداره کل میراث فرهنگی زنجان که بعد‌ها مدیر کل همین اداره هم شد، خبر از اتمام نورپردازی این بنا با لامپ‌های نوین «ال‌ای دی» با اعتباری بالغ بر ۲۵۰ میلیون ریال خبر داد، اما این روز‌ها نورپردازی که هیچ وضعیت پل به گونه‌ای پیش رفته است که مسؤولان برای اینکه چهره زشت پل دیده نشود، چراغ‌های اطراف را خاموش می‌کنند تا پل اصلا دیده نشود.
مردم و علاقمندان به آثار تاریخی اعتقاد دارند؛ شاید اگر این آثار تاریخی که نگهداری آنها هزینه‌بر است، درآمدی داشتند وضعیت این طور نبود و هر دستگاهی برای تملک و تصاحب آن سر و دست می‌شکست.
پل میر بهاء‌الدین را در زمان ناصرالدین شاه قاجار، حاج‌میرزا بهاء‌الدین زنجانی که از تجار بنام ناحیه خمسه زنجان در سال ۱۳۱۲ هجری قمری و با آجر بر روی رودخانه زنجانرود و در مسیر ارتباطی زنجان به کردستان ساخت.
پل حاج میربهاءالدین به طول ۱۰۶ متر و ارتفاع ۱۰.۹ متر احداث شد و در تاریخ ۱۸ مهر ۱۳۵۶ به شماره ۱۴۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع: فارس
باشگاه خبرنگاران جوان زنجان زنجان
تیراندازی، مراسم عروسی در ونایی بروجرد را به عزا تبدیل کرد